Literatura obyczajowa stanowi jedną z najpopularniejszych wśród czytelników odmian twórczości literackiej. W swej klasycznej odmianie przynosi portrety społeczności i bliskie czytelnikom losy postaci. Niespiesznie snuje swoją opowieść coraz mocniej wiążąc ze sobą odbiorcę. To ten typ książek, które świetnie się czyta niezależnie od pory roku i nastroju.
Zanim przyjrzymy się współczesnym powieściom obyczajowym dla dorosłych, warto poświęcić chwilę na poznanie historii tej formy literackiej. Powieść obyczajowa jest odmianą powieści realistycznej, a więc XIX-wiecznej klasycznej, opasłej powieści. Do przykładów takiej twórczości należą choćby Anna Karenina Lwa Tołstoja czy Lalka Bolesława Prusa. Literaturę obyczajową charakteryzuje obiektywizm, brak komentarzy odautorskich. Narrator w takich powieściach skupia się na przedstawieniu swoich bohaterów czy grup społecznych w jak najbardziej realistycznym świetle. Jest wszystkowiedzący, śledzi wydarzenia na bieżąco, na wielu płaszczyznach i o nich opowiada z perfekcyjną dokładnością, przytacza wiele szczegółów, a co ważne, nie ubarwia, nie upiększa postaci, miejsc itd. W XIX wieku autorzy chcieli jak najdokładniej odwzorować otaczający ich świat oraz relacje międzyludzkie – stworzyć portret swojej epoki. Współczesna powieść obyczajowa często nie ma już takich ambicji, wkracza za to na pola zarezerwowane dla innych rodzajów powieści, opowiada nieco bardziej dynamicznie, choć nierzadko z zacięciem społecznym czy obyczajowym właściwymi powieści realistycznej. Różni autorzy interpretują konwencję gatunku na swój indywidualny sposób czerpiąc z klasycznej formy, albo przekraczając jej wymogi zależnie od własnych potrzeb. Jakie najciekawsze powieści obyczajowe warto więc znać i na co zwrócić uwagę?
Polscy autorzy powieści obyczajowych z list bestsellerów
Choć obecnie w Polsce swój rozkwit przeżywają reportaż i powieść biograficzna, wciąż mamy olbrzymie zasoby współczesnych wybitnych powieści obyczajowych, którym warto poświęcić uwagę. Najważniejszą twórczynią powieści obyczajowych jest tegoroczna laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, czyli Olga Tokarczuk. Jej powieści, choć osadzone w klasycznej formie powieści obyczajowej, dość szybko zaczynają przekraczać granice gatunku. Realizm magiczny, czyli sposób widzenia świata tak, że zacierają się w nim granice między tym co reale, a co mityczne, to jeden ze znaków rozpoznawczych autorki. Tokarczuk w swej prozie konsekwentnie zaciera różne granice: realności, płci, snu i jawy. Swoich bohaterów konfrontuje z wydarzeniami o charakterze magicznym, fantastycznym, niedającym się uchwycić „szkiełkiem i okiem”. Zaczynając swoją przygodę z twórczością noblistki, sięgnijmy po Dom dzienny, dom nocny czy Prawiek i inne czasy. Ciekawą lekturę stanowi także Prowadź swój pług przez kości umarłych – swoisty manifest ekologiczny, a więc komentarz do działania człowieka i rozumienia chrześcijańskiego przesłania czynienia sobie ziemi podległą. Tym razem Tokarczuk nadała swej powieści rys kryminalny.
Bardzo interesującą powieścią obyczajową jest Ślepnąc od świateł Jakuba Żulczyka, która portretuje specyficzne życie nocne Warszawy. Bohater i narrator w jednym to diler narkotykowy zaopatrujący celebrytów, przestępców, polityków i zwykłych ludzi. Ten arcyciekawy wycinek świata opisano w sposób dynamiczny i wciągający, jednak pod maską skandalicznych historii czai się ogromna ilość ironii i filozoficznej niemal zadumy.
Ciekawym przykładem powieści obyczajowej jest także Jak zawsze Zygmunta Miłoszewskiego, czyli autora kojarzonego przede wszystkim z powieścią kryminalną. W swoistym eksperymencie, jakim jest Jak zawsze wiekowi kochankowie dostają drugą szansę i powtórnie przeżywają swoją młodość. Czy mając taką możliwość, wybralibyśmy inaczej? I jakie konsekwencje mogłaby zrodzić taka decyzja? Poza ciekawym spojrzeniem na romans głównych bohaterów, Miłoszewski pozwala sobie także na ciekawą refleksję dotyczącą naszych problemów społecznych, narodowych i ideologicznych.
Bardzo ciekawą twórczynią powieści obyczajowych z zacięciem feministycznym jest Grażyna Plebanek. Jej Pani Furia to opowieść o dorastaniu, potrzebie bliskości, o związkach i relacjach międzyludzkich. Przez swoją bohaterkę, dziewczynę o kongijskich korzeniach dorastającą w Brukseli, pokazuje zjawiska stygmatyzowania, ale i samotności w europejskim tyglu.
Zagraniczni autorzy powieści obyczajowych z list bestsellerów
Wśród zagranicznych powieści obyczajowych znajdziemy mnóstwo perełek z całego świata. Oczywiście warto spojrzeć na klasyków, jak na przykład na czeskiego twórcę, Milana Kunderę, którego powieść Nieznośna lekkość bytu, opowiadająca o brzemieniu miłości, należy do tych ponadczasowych, w której każdy znajdzie jakąś część dla siebie.
Kolejnym autorem zajmującym się literaturą realistyczną jest Ian McEwan, który w swoich powieściach porusza tematy nurtujące ludzkość, pisząc o nich z charakterystycznym dla siebie humorem i inteligencją. Jego powieść Solar podejmuje na przykład problem odnawialnych źródeł energii, a najnowsza książka Maszyny takie, jak ja ukazuje zagadnienia związane z rozwojem technologii i robotami, które mogą przeniknąć do naszego świata, a nawet zastąpić nam uczucia prawdziwych ludzi.
Jedną z kultowych twórczyń powieści jest też Zadie Smith, której Białe zęby na stałe już weszły do kanonu literatury światowej. To niezwykła opowieść o skomplikowanych relacjach w trzech rodzinach emigrantów na tle wielokulturowego, buzującego życiem Londynu. Smith nawiązuje do klasycznej powieści uwypuklając problemy społeczne oraz dylematy związane z religią, tożsamością, tradycją i kulturą.
Ciekawym przykładem powieści obyczajowej jest zabawny, błyskotliwy i porywający portret pewnego małego miasteczka nakreślony z rozmachem godnym klasycznej powieści. Mowa o Trafnym wyborze, powieści napisanej przez twórczynię przygód Harry’ego Pottera, czyli J.K. Rowling. Tym razem nie uświadczymy magii, dostając za to dużo czarnego humoru i błyskotliwych obserwacji. I choć akcja momentami niemiłosiernie zwalnia i meandruje w opisach, warto poznać tę mniej popularną twarz autorki.
Czy warto czytać literaturę obyczajową?
Odpowiedź jest banalna. Czytanie powieści obyczajowych dostarcza nie tylko mnóstwa czytelniczej przyjemności, ale i poszerza horyzonty. Zależnie od naszych oczekiwań, możemy wybrać autora, który pisze w sposób najbardziej nam bliski. Oczywiście w miarę rozwoju naszych czytelniczych apetytów warto poszukać nowych twórców i twórczyń i wraz z nimi przekraczać granice tego pojemnego gatunku. Więcej powieści obyczajowych znaleźć można na stronie sklepu internetowego: https://livro.pl/ksiazki/literatura-obyczajowa.html
OLI
