Afty nawrotowe, znane także pod medycznym terminem RAS, to bardzo nieprzyjemna zmiana w obrębie jamy ustnej, która dotyka osób w każdym wieku. Afta na podniebieniu jest szczególnie uciążliwa u osób, które noszą protezy zębowe, ponieważ nadżerki mają charakter nawrotowy i powodują nieustanny dyskomfort. Jak zapobiegać powstawaniu aft, jak je leczyć i na co zwrócić uwagę podczas higieny jamy ustnej?
Skąd się biorę afty?
Etiologia afty na podniebieniu i w innych okolicach jamy ustnej nie została do końca określona: lekarze jak dotychczas nie są w stanie wyodrębnić konkretnych drobnoustrojów odpowiadających za powstanie nadżerki, dlatego nie uważa się ich za chorobę zakaźną lub infekcyjną. O podziale aft ze względu na źródło ich powstania można przeczytać na stronie https://www.protefix.pl/wiedza-i-porady/afty-i-owrzodzenia-a-proteza-zebowa/.
Za przyczynę ich powstawania wymienia się kilka czynników: uwarunkowania genetyczne, zbyt niski stopień rogowacenia się błony śluzowej, niedobory żelaza i kwasu foliowego, nietolerancję pokarmową oraz alergiczną, a także nadmierny stres, zaburzenia pracy układu nerwowego, permanentne przemęczenie psychiczne i fizyczne, które wpływają na spadek odporności. Nie bez znaczenia jest także zwiększona podatność organizmu na uszkodzenia mechaniczne (np. afta na podniebieniu często towarzyszy osobom noszącym protezy zębowe), a także wiek pacjenta (starsze kobiety z obniżonym poziomem progesteronu częściej skarżą się na powstawanie uciążliwych aft). Za czynnik sprzyjający powstaniu owrzodzenia uznaje się także miejscowy uraz.
Nawracające afty mogą być związane z innymi chorobami jamy ustnej: zapaleniem jamy ustnej, a nawet anemią. Szczególnie niebezpieczna jest niedokrwistość, ponieważ powoduje zmiany w błonie śluzowej języka i jamy ustnej, co skutkuje nieprzyjemnym bólem, zanikiem brodawek nitkowatych, a także pieczeniem języka. Dodatkowo wargi są napięte i zasiniałe, a prócz aft w jamie ustnej obecny jest rumień wędrujący strefowy. Wówczas wdraża się leczenie przyczynowe.
Miejsce występowania i częstotliwość pojawiania się aft
Zmiany chorobowe mogą wystąpić na nierogowaciejącej i ruchliwej błonie policzków, warg, podniebieniu, łukach podniebiennych oraz na podniebieniu miękkim. Afty mają charakter nawracający – mogą występować od 17% pacjentów do nawet 50%, dlatego uważa się je za jedną z najczęściej występujących chorób nieinfekcyjnych. W przypadku naszego kraju afty dotykają od 11% do 30% populacji.
Proteza zębowa a ryzyko powstawania aft
Jedną z przyczyn powstawania afty na podniebieniu może być źle dopasowana proteza zębowa. Konieczna jest wówczas wizyta u dentysty i ponowne dopasowanie protezy, tak aby odpowiednio przylegała i nie podrażniała jamy ustnej. Istnieje hipoteza, iż za powstanie aft odpowiadają także bakterie Helicobacter pylori odpowiedzialne za powstawanie wrzodów, dlatego szczególnie ważne jest zachowanie odpowiedniej higieny protezy – należy ją często czyścić i dezynfekować. Po każdym posiłku należy przepłukać pod bieżącą wodą protezę, podobnie jak usta. Przestrzenie międzyzębowe można wyczyścić za pomocą nitki dentystycznej.
Objawy aft i ich leczenie
W medycynie wyróżnia się trzy typy aft:
- Afty małe, znane jako afty Mikulicza, są ograniczone do postaci nadżerki o wielkości 2-4 mm. Mają tendencję do nawracania co kilkanaście tygodni, ich gojenie trwa do dwóch tygodni. Czasami może pozostawać niewielka blizna.
- Afty duże, znane jako afty Suttona, to nawracające, okołogruczołowe zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, których średnica wynosi od 1 do 3cm. Ich leczenie trwa nawet ponad miesiąc, a to ze względu na wyraźny stan zapalny na obrzeżu nadżerki. Stanowią 10% wszystkich aft.
- Afty opryszczkopodobne dotykają najczęściej starszych kobiet. To niewielkie zmiany, które wiążą się z powstawaniem licznych pęcherzyków (nawet do 50 sztuk!), z których ledwie część zmienia się w chorobową nadżerkę. Ich leczenie trwa przeważnie od dwóch do trzech tygodni.
Powstanie afty poprzedza pieczenie lub mrowienie w okolicy powstającej nadżerki. Następnie pojawia się wykwit na błonie śluzowej z wyraźnym okrągłym kształtem, otoczony czerwoną obwódką. Niektórzy o aftach dowiadują się w momencie już ich pełnego powstania, wówczas nadżerka jest widoczna gołym okiem, sprawia dyskomfort w jamie ustnej, utrudnia jedzenie oraz mówienie.
W leczeniu aft stosuje się terapię miejscowa oraz ogólną. Na zmianę nakłada się specjalne preparaty zmniejszające ból, o działaniu przeciwzapalnym, przyśpieszające gojenie się nadżerki. Dostępne są w aptekach pod postacią żeli, sprayów oraz płukanek do ust. Leczenie ogólne skupia się na wyeliminowaniu czynników drażniących aftę, czyli zdjęciu czasowym protez, zmianie szczoteczki na miękką, a także unikaniu spożywania twardych pokarmów. Pomaga suplementacja witaminami z grupy B oraz żelazem. Warto mieć na uwadze, iż celem leczenia nie jest zażegnanie całkowite choroby, lecz zminimalizowanie wysiewów nadżerki oraz zmniejszenie bólu i ogólnego dyskomfortu. W przypadku ciężkich zaburzeń klinicznych stosuje się leczenie sterydami i lekami immunipresyjnymi i immunostymulującymi. W skrajnych przypadkach zaleca się laseroterapię.
Dodatkowa higiena jamy ustnej
Nie ulega wątpliwości, iż afta na podniebieniu może być szczególnie uciążliwa u osób, które noszą protezy zębowe. Z jednej strony w pewnych sytuacjach nie sposób uniknąć ich noszenia, zaś z drugiej należy dodatkowo zadbać o higienę jamy ustnej. Pacjentom z nadżerkami zaleca się spożywanie posiłków rozdrobnionych, półpłynnych i lekkich w gryzieniu. Nie wolno w czasie występowania aft jeść rzeczy kwaśnych i ostrych, potęguje to bowiem uczucie bólu.
Dodatkowo warto wybrać bezpieczne pasty do zębów bez SLS (laurylosiarczanem sodu) i SDS (akyposal SLS), a szczoteczkę wymienić na tę z miękkim włosiem. Przed nałożeniem protezy na zęby należy ją dobrze wyczyścić, a na nadżerkę nałożyć specjalny żel kojący antybakteryjny, np. Protefix Dental Protect. Dodatkowo można przepłukiwać usta osoloną wodą z dodatkiem sody oczyszczonej lub letnim naparem z szałwii.
Źródła medyczne:
- Afty nawracające – przegląd piśmiennictwa: http://www.nstomatologia.pl/wp-content/uploads/2015/01/ns_2014_142-146.pdf
- Współczesne poglądy na etiopatogenezę aft nawracających (RAS): http://www.nstomatologia.pl/wp-content/uploads/2014/10/ns_2011_035-038.pdf
- Afty: występowanie i leczenie: https://smigiel.net/wp-content/uploads/2017/03/afty%E2%80%93wyst%C4%99powanie-i-leczenie.pdf
- Zmiany w jamie ustnej według ich umiejscowienia: https://edraurban.pl/layout_test/book_file/277/103_113_R08_Atlas-chorob-blon-sluzowych.pdf
Materiał partnera zewnętrznego
